Trajektorie i wyzwania rozwoju wewnętrznych peryferii w nowych uwarunkowaniach spójności post SARS-CoV-2
1. Cel naukowy projektu (opis problemu do rozwiązania, stawiane pytania lub hipotezy badawcze)
Geneza, uwarunkowania oraz przemiany zróżnicowań rozwojowych między regionami są przedmiotem trwającej permanentnie dyskusji na gruncie ekonomii i geografii ekonomicznej, w ramach której poszukuje się skutecznych sposobów dążenia do przestrzennej konwergencji rozwoju społeczno-gospodarczego (Thissen, Van Oort, 2010; McCann, Varga, 2015; Partridge i inni, 2015; Rodrígues-Pose, Garcilazo, 2015; Varga, 2017; Rodrígues-Pose, 2017; Pontarollo, Serpieri, 2018; Rodrígues-Pose, 2020). Wpisując się w tę dyskusję, badania w ramach projektu będą skupiać się na obszarach trwale marginalizowanych, w literaturze przedmiotu, określanych wewnętrznych peryferii (inner peripheries) (Czapiewski, Janc, 2009; Pérez-Soba i inni, 2013; Copus i inni, 2017). Obszary wewnętrznych peryferii występują powszechnie w całej Europie, niezależnie od poziomu rozwoju danego kraju i regionu. Peryferyjność tych obszarów jest warunkowana przede wszystkim ograniczonym stopniem ich powiązań relacyjnych z otoczeniem (Espon, 2017). Pandemia SARS-CoV-2, która rozpoczęła się na przełomie 2019 i 2020 roku w Chinach obejmując cały świat przynosi wieloaspektowe konsekwencje. Dotyczą one również wymiaru ekonomicznego i społecznego, a jej następstwa w tym zakresie będą zdecydowanie głębsze i dalej idące niż poprzednich szoków ekonomicznych przez które przechodziła gospodarka światowa, w tym Wielkiego Kryzysu (1929-1933), Kryzysu Naftowego (1973), czy też Kryzysu Finansowego (2007-2009) (Thorpe, Loughridge, Picton, 2020). W tych uwarunkowaniach szczególnie ważna staje się odpowiedź na pytanie o konsekwencje społeczno-ekonomiczne kryzysu SARS-CoV-2 dla rozwoju lokalnego poszczególnych terytoriów. Z pewnością ich następstwa zmienią cechy kapitału terytorialnego poszczególnych obszarów, stan finansów publicznych i warunkowaną przez nie politykę lokalnego rozwoju, a w konsekwencji wpłyną na wielkość i charakter zróżnicowań przestrzennych rozwoju. Będzie to prowadziło do weryfikacji aktualności i efektywności obecnego paradygmatu polityki spójności, ale może też prowadzić do przeformułowania teorii rozwoju lokalnego i regionalnego.
Celem projektu jest identyfikacja prawidłowości zmian rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarze wybranych obszarów wewnętrznych peryferii w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ich wrażliwości i odporności na konsekwencje kryzysu SARS-CoV-2 oraz wynikających z tego rekomendacji dla zmian ukierunkowania oraz sposobów realizacji interwencji polityki rozwoju. Cel główny można doprecyzować w formie trzech grup celów szczegółowych: poznawczych, metodologicznych oraz aplikacyjnych. Do celów poznawczych projektu zaliczyć należy:
- systematyzację obszarów wewnętrznych peryferii w Polsce z uwzględnieniem krajowej typologii obszarów opóźnionych w rozwoju,
- określenie dystansu rozwojowego obszarów wewnętrznych peryferii w relacji do bardziej rozwiniętych obszarów,
- określenie czynników i barier rozwojowych wybranych ośrodków miejskich w kształtowaniu przemian społeczno-gospodarczych na wybranych wewnętrznych peryferiach w Polsce z uwzględnieniem konsekwencji szoku kryzysu SARS-CoV-2,
- określenie podatności poszczególnych branż i sektorów gospodarczych na szoki kryzysu SARS-CoV-2, wraz z określeniem zaistniałych i spodziewanych konsekwencji ekonomicznych w różnych obszarach problemowych (demografia, rynek pracy, finanse publiczne, inwestycje, zarządzanie rozwojem lokalnym),
- określenie intensywności rozprzestrzeniania się i dyfuzji procesów rozwojowych w ujęciu przestrzennym pomiędzy obszarami wewnętrznych peryferii oraz ośrodkami miejskimi będącymi subregionalnymi centrami obszarów funkcjonalnych, jak również czynników sprzyjających i niesprzyjających tym procesom,
- określenie przestrzennego zasięgu wpływu ośrodków miejskich na obszary wewnętrznych peryferii,
- identyfikację przebiegu trajektorii rozwojowych wybranych obszarów wewnętrznych peryferii w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem stopnia ich wrażliwości i odporności na kryzys SARS-CoV-2 i jego konsekwencje społeczno-ekonomiczne.
Celami metodologicznymi projektu są:
- opracowanie kryteriów delimitacji i typologii obszarów wewnętrznych peryferii w Polsce,
- modelowanie wpływu ośrodków miejskich na procesy rozwoju społeczno-ekonomicznego zachodzące na obszarach wewnętrznych peryferii w Polsce,
- przygotowanie modelowego systemu wskaźników umożliwiającego monitorowanie dystansu rozwojowego obszarów wewnętrznych peryferii,
- przygotowanie założeń i testowanie systemu monitoringu zmian społeczno-gospodarczych na obszarach wewnętrznych peryferii w Polsce.
Cel aplikacyjny projektu dotyczy sformułowania rekomendacji dotyczących ukierunkowania oraz sposobów realizacji (w tym doboru instrumentów) interwencji rozwojowej na obszarach wewnętrznych peryferii w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia ich ośrodków miejskich w tworzeniu warunków dla usieciowienia i dyfuzji procesów rozwojowych.
Zakres czasowy analizy obejmuje dekadę: 2003-2022, ze szczególnym uwzględnieniem okresu kryzysu SARS-CoV-2 i jego konsekwencji (2020-2022).